کتاب چاپ دستی

فرایند تهیه و تولید کتاب چاپ دستی زیر مجموعه ای از هنرهای تجسمی شناخته می شود که فرایند چاپ در این روش از طریق استفاده از فلز، سنگ و چوب صورت می پذیرد و جوهر با استفاده از این صفحات می‌تواند روی کاغذ نشسته و مطالب بر روی آن انتقال یابند. کتاب چاپ دستی روشی است که در گذشته استفاده می‌شده است و امروزه کمتر مورد توجه می باشد.

چاپ دستی کتاب چگونه است؟

اولین کتاب چاپ دستی که در ایران منتشر شد چاپ یک قرآن در تبریز بود که در سال ۱۲۵۰ هجری قمری فرآیند آن انجام شد. پس از آن کتاب چاپ دستی زاد المعاد در سال ۱۲۵۱ هجری قمری نیز از این طریق چاپ شد. کتاب چاپ دستی از طریق فرایند انتقال جوهر توسط یک جسمی که می تواند فلز یا سنگ و یا چوب باشد انجام می‌شود. طرح مورد نظر بر روی این اجسام پیاده شده و نگارش می‌شود و سپس با استفاده از جوهر بر روی کاغذ منتقل و چاپ می شود. در واقع بدین معناست که عکس متن روی کاغذ قرار خواهد گرفت. چاپ دستی یکی از هنرهای تجسمی محسوب می شود که در گذشته و از دوره غارنشینی در بین افراد جامعه رواج پیدا کرده است و بر روی اجسام مختلفی مثل پارچه و پاپیروس و ... امتحان شده است. زمان مورد نیاز برای تهیه کتاب چاپ دستی بسیار زیاد بوده و علاوه بر زمان، نیازمند دانش و مهارت خاصی است که تنها توسط افراد کمی اجرا می‌شود.

کتاب چاپ دستی

اهمیت کتاب چاپ دستی در چیست؟

کتاب چاپ دستی از آن جهت اهمیت دارد که می تواند بیانگر تاریخچه فرهنگ و هنر یک ملت باشد. اینکه پیشینیان چگونه توانسته اند با استفاده از امکانات و ابزارهای محدود آن زمان، کتابی را به صورت دستی به چاپ برسانند. چاپ دستی تنها محدود به کتاب و کاغذ نبود و بر روی سطوح مختلفی از قبیل پارچه نیز انجام می‌شده و همچنان رواج دارد. در گذشته کتاب چاپ دستی بیشتر برای متون علمی و مذهبی و در واقع متون قرآنی استفاده می‌شد و دلیل استفاده از آن و تهیه کتاب چاپ دستی به منظور محفوظ ماندن مطالب و ماندگاری آن بوده است. غیر از ایران چاپ دستی کتاب و یا انواع دیگری از چاپ های دستی در اروپا و مصر نیز در بین گذشتگان و افراد همان جوامع و به وسیله قالب‌های مختلفی رواج داشته است. این هنر در دوره‌های بعدی وارد چین گشته و بر روی جسم های متفاوتی استفاده شده است.

آیا کتاب چاپ دستی هنوز طرفدار دارد؟

در پاسخ به این سوال که آیا این کتاب چاپ دستی هنوز طرفدار دارد یا نه، باید بگوییم که کتاب چاپ دستی میان کسانی شناخته‌شده و پرطرفدار است که این افراد در حوزه تاریخ، فرهنگ و هنر یک کشور فعالیت می‌کنند؛ مانند تاریخ شناسان و باستان شناسان. اما زمانی که فرایند تجهیزات یک صنعت پیشرفت می کند و پس از آن تولیدات آسان تر می گردند، دیگر افراد رغبت و تمایلی به آن ندارند که از روش‌های گذشته برای آن صنعت استفاده کنند. بدین ترتیب  به دلیل به وجود آمدن امکانات و تجهیزات به روز برای چاپ کتاب دیگر، کتاب چاپ دستی رواج خاصی ندارد و از این روش برای تولید کتاب کمتر استفاده می شود و شاید بتوانیم بگوییم که دیگر از این روش برای تهیه کتاب در جامعه استفاده نمی‌شود، چون فرایندی اقتصادی و به صرفه نبوده و با به روز شدن تجهیزات و ماشینی شدن زندگی ها، استفاده از این متد توجیهی ندارد.

چاپ دستی کتب

فرق چاپ دستی و چاپ صنعتی کتاب

در این مطلب می خواهیم تفاوت میان کتاب چاپ دستی و چاپ صنعتی را برای شما مشخص کنیم. درست است که کتاب چاپ دستی از لحاظ تاریخی اهمیت ویژه‌ای دارد، اما از این روش تنها برای تهیه یک جلد یا جلدهای خیلی محدودی استفاده می‌شود. این در حالی است که چاپ صنعتی را می‌توان برای تیراژهای بالای ۱۰۰۰ نیز استفاده کرد. چاپ صنعتی کتاب فرآیندی بسیار پر سرعت است و در واقع زمان مورد نیاز برای چاپ کتاب با استفاده از این روش هرگز قابل قیاس با کتاب چاپ دستی نبوده و نیست و صد البته این نکته را نیز باید ذکر کنیم که تصاویر در کتاب‌هایی که از طریق روش‌های صنعتی چاپ می‌شود کیفیت بالاتری نسبت به کتاب چاپ دستی دارند. شاید کیفیت نوع چاپ و زیبایی کتاب چاپ دستی  در مواردی بالاتر از چاپ صنعتی باشد، اما به هر حال روشی نیست که در جامعه مرسوم بوده باشد و مورد استقبال و عنایت خوانندگان و ناشران قرار گیرد. به آن دلیل که علاوه بر هزینه‌های بسیار گزافی که این فرایند دارد، تجهیزات مورد نیاز آن کمیاب بوده و تعداد افراد کمی هستند که قادرند، فرایند کتاب چاپ دستی را عملی سازند.

تکنیک ها و ابزارهای لازم برای چاپ دستی کتاب

برای کتاب چاپ دستی نیاز به سطوحی است که بر روی آن، متون نقش ببندند و سپس با استفاده از جوهر، عکس این متون را بر روی کاغذ انتقال دهند. جنس سطوحی که در این کار استفاده می شود می تواند فلز، سنگ و چوب باشد. اما چه ابزاری برای کتاب چاپ دستی مورد نیاز است؟ از تجهیزات و وسایلی که برای کتاب چاپ دستی استفاده می‌شود، می‌توان به صفحاتی با ضخامت کمتر از چند سانتی‌متر و ابزارهای مخصوص حکاکی اشاره کرد. غیر از این ما نیاز به کاغذها و مقواهای داریم که در فرآیند چاپ دستی بتوان از آن‌ها استفاده کرد به‌گونه‌ای که جوابگوی این روش باشند. کتاب چاپ دستی با استفاده از پرس انجام می‌شود. لذا باید سطوحی را برای پرس کردن انتخاب کرد که در برابر فشارهای وارده، مقاوم باشند. بنابراین غیر از مقاوم بودن مقوا و کاغذهایی که در چاپ دستی از آن‌ها استفاده می‌شود و تقریباً در وزن‌های ۲۰۰ و ۳۰۰ گرمی هستند، باید از اقلام و سطوحی در فرآیند انتقال عکس استفاده شود که در مقابل فشار مقاوم باشد. در آخر باید بگوییم که شاید چاپ دستی برای کتاب منسوخ شده باشد اما استفاده از این روش بر روی چوب و فلز، لباس، پارچه و حتی سرامیک و سطوح برجسته بسیار پرکاربرد است.

چاپ دستی کتاب

سوالات متداول:

1. آیا کتاب چاپ دستی هنوز رواج دارد؟ خیر، این روش به دلیل سختی انجام آن منسوخ شده است.
2. کتاب چاپ دستی نیاز به چه ابزاری دارد؟ تجهیزاتی که در انتقال مطالب استفاده می‌شود و توانایی پاسخگویی در برابر فشارهای وارده را دارند.
3. در فرایند کتاب چاپ دستی از چه کاغذهایی استفاده می‌شود؟ از کاغذهای مقاوم و مقواهایی 200 تا 300 گرمی.
4. آیا امکان تولید کتاب چاپ دستی در ارشدان وجود دارد؟ خیر؛ این روش برای تولید کتاب منسوخ شده است.