مولانا می‌گوید: هستی ما در حقیقت اندیشه‌های ماست و از این‌که بگذریم، باقی وجود ما مشتی استخوان و پوست و رگ و ریشه است که در راه حق، بیگانه است‌.‌ کسی که اندیشهْ نیک ندارد، چوب یا خار و خسی است که فقط به درد سوزاندن و آتشدان حمّام می‌خورد‌.‌ بعید نیست که مولانا در بیان این سخن، به مفهوم "حیوان ناطق" توجه داشته باشد؛ زیرا انسان را "حیوان ناطق" گفته‌اند و در این اصطلاح، ناطق به معنای اندیشه‌گر و مُدرک است‌.‌ طبیعتاً پرورش اندیشه و سلامت آن وابسته به پرورش روح است‌.‌ اگر آدمى در پى کامل ساختن روح بر آمد اندیشه او نیز سالم و کامل خواهد گشت

یکی از اصولی که دین اسلام به پیروان خویش بسیار تأکید کرده است، اندیشه و تفکر در آفرینش و نیز در زندگی روزمره آنان است‌. در قرآن کریم آیات متعددی وجود دارد که انسان‌ها را به اندیشه و تعقل فراخوانده است‌.‌ همچنین در احادیث ائمه اطهار (ع) نیز دعوت به تفکر و تعقل فراوان است‌.

 عنصر «فکر و اندیشه» از جمله عناصری است که در رأس تعالیم عالیه دین مقدس اسلام قرار دارد و قرآن کریم به عنوان قانون اساسی این آئین ارجمند پر از آیاتی است که عموم انسان‌ها (و نه تنها مسلمانان) را به «تفکر» و «تعقل» فرا می‌خواند‌.‌ و روایات و احادیث اسلامی نیز به عنوان یکی از منابع اربعه فقه اسلامی و یادگارهای گرانسنگ پیشوایان معصوم، بیشترین تأکیدات را درباره این موضوع یعنی «فکر و اندیشه» در خود نهفته دارند‌.‌ و این امر آنچنان مورد عنایت و توجه بزرگان دین ما واقع گردیده که از آن به عنوان «برترین عبادت» یاد شده است، همچنانکه علی(ع) در کلام والای خود چنین می‌فرمایند:

«بالاترین عبادت به کار انداختن نیروی تفکر و تعقل است‌.‌» (الحدیث، روایات تربیتی،325)

 اصولا هرگاه بدانیم که مهمترین وجه تمایز آدمی با سایر موجودات، همانا در دارا بودن گوهری به نام «عقل» و «خرد» می‌باشد و هویت واقعی و اصیل او در گرو این امانت عظیم الهی و بهره جویی از آن می‌باشد، به رمز و راز عنایت ویژه آئین آسمانی اسلام به عنصر «فکر و اندیشه» که محصول و میوه شجره طیبه «عقل» می‌باشد، بهتر پی خواهیم برد‌.